Dezynfekcja wody w systemach grzewczych, wentylacyjnych i klimatyzacyjnych (HVAC) oraz instalacjach ciepłej wody użytkowej (CWU) jest niezbędnym elementem bezpieczeństwa sanitarnego w obiektach komercyjnych, użyteczności publicznej oraz przemysłowych. Systemy te, ze względu na specyfikę konstrukcyjną i warunki pracy, tworzą sprzyjające środowisko dla rozwoju mikroorganizmów, w szczególności bakterii Legionella pneumophila. Zakażenia legionellozą, będące następstwem wdychania aerozoli zawierających te bakterie, stanowią jedno z najpoważniejszych zagrożeń mikrobiologicznych w kontekście jakości wody. Zakażenie niesie za sobą ogromne konsekwencje zdrowotne dla użytkowników i prawne dla zarządców obiektów.

Dlaczego instalacje HVAC i CWU wymagają dezynfekcji i nadzoru?

Instalacje ciepłej wody użytkowej (CWU) i HVAC, w szczególności wieże chłodnicze i centrale klimatyzacyjne z funkcją nawilżania, często pracują w zakresie temperatur od 25C do 45C, który sprzyja namnażaniu się bakterii z rodzaju Legionella. Czynniki takie jak stagnacja wody, obecność osadów mineralnych oraz biofilm przyczyniają się do powstawania warunków idealnych do namnażania i rozwoju mikroorganizmów.

Wzrost temperatury otoczenia, zwłaszcza w miesiącach letnich, w połączeniu ze spadkiem zużycia wody w rzadziej eksploatowanych sekcjach systemów, zwiększa ryzyko rozwoju Legionelli. To właśnie wtedy rośnie ryzyko zakażenia legionellą poprzez inhalację aerozoli wodnych tworzonych przez wieże chłodnicze, dysze natryskowe czy klimatyzatory z funkcją nawilżania.

Problematyczne strefy w instalacjach HVAC i CWU

Systemy ciepłej wody użytkowej (CWU) należą do najczęstszych źródeł wykrywania bakterii z rodzaju Legionella. Wynika to przede wszystkim z powszechnego występowania wody w zakresie temperatur sprzyjających rozwojowi tych mikroorganizmów. Głównym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi bakterii w instalacjach CWU jest przede wszystkim stagnacja wody, która występuje w mało używanych punktach poboru, takich jak pokoje hotelowe poza sezonem czy nieużytkowane pomieszczenia i piętra budynków. Taka stagnacja sprzyja tworzeniu biofilmu, będącego środowiskiem ochronnym dla bakterii.

Dodatkowo, obecność osadów mineralnych (np. wapnia), rdzy i innych zanieczyszczeń w instalacji oraz zasobnikach stwarza doskonałe warunki odżywcze dla mikroorganizmów. Nie bez znaczenia jest również kwestia temperatury. Zbyt niska temperatura wody w obiegu cyrkulacyjnym (poniżej 50°C) oraz w zbiornikach magazynujących (poniżej 55°C) sprzyja intensywnemu namnażaniu się bakterii Legionella.

Systemy klimatyzacyjne z funkcją nawilżania jako ciche zagrożenie

Systemy klimatyzacyjne wyposażone w nawilżanie powietrza stanowią istotne źródło potencjalnego zagrożenia mikrobiologicznego. Szczególnie gdy system wykorzystuje wodę w sposób dynamiczny, np. poprzez zraszanie lub parowanie. W takich instalacjach woda gromadzi się w tacach ociekowych oraz zbiornikach buforowych, dodatkowo często jest ona ciepła i ma ograniczony przepływ. Te elementy sprzyjają namnażaniu bakterii oraz rozwojowi biofilmu na ściankach.

Elementem ryzyka zakażenia są również dysze zraszające, generujące aerozol wodny, który może unosić się w powietrzu i rozprzestrzeniać na duże odległości w obrębie budynku. Jeśli klimatyzacje nie są regularnie czyszczone i dezynfekowane, szybko stają się środowiskiem mikroorganizmów. Brak regularnej konserwacji tych elementów, w połączeniu z wysoką wilgotnością i temperaturą zwiększają ryzyko zakażeń.

Wieże chłodnicze – największe ogniska zagrożeń

Spośród wszystkich elementów instalacji HVAC, to właśnie wieże chłodnicze są najczęściej wskazywane jako źródła poważnych ognisk legionellozy, zarówno w Polsce, jak i w innych krajach UE. Konstrukcja wież chłodniczych, oparta na dużej powierzchni kontaktu wody z powietrzem,wysokiej wilgotności i umiarkowana temperatura wody, tworzą idealne warunki do tworzenia aerozoli i namnażania bakterii.

Woda w obiegu chłodniczym podlega ciągłej recyrkulacji, co powoduje gromadzenie się zanieczyszczeń organicznych. Także dostające się z zewnątrz powietrze, które zawiera cząstki pyłów, zarodników i mikroorganizmów, jest dodatkowym źródłem substancji odżywczych dla bakterii.

Parowanie wody powoduje zwiększenie stężenia soli mineralnych, sprzyjając powstawaniu osadów. Jeśli system nie jest regularnie czyszczony, poddawany dezynfekcji i monitoringowi, może bardzo szybko stać się ogniskiem rozprzestrzeniania się patogenów, zwłaszcza w przestrzeniach miejskich o dużej gęstości zabudowy.

Metody dezynfekcji i prewencji w instalacjach HVAC i CWU

Zabezpieczenie przed rozwojem mikroorganizmów systemów HVAC i CWU bazuje nie tylko na zastosowaniu odpowiedniego środka biobójczego. Wymaga także wdrożenia odpowiednich działań prewencyjnych m.in. w zarządzaniu infrastrukturą hydrauliczną, przestrzeganiu norm sanitarnych oraz monitoringu jakości wody.

Choć tradycyjne chlorowanie wciąż znajduje zastosowanie, coraz więcej obiektów wdraża alternatywne rozwiązania, takie jak generatory dwutlenku chloru (ClO2), systemy ozonowania oraz technologie oparte na promieniowaniu ultrafioletowym (UV).

Dwutlenek chloru – szerokie spektrum biobójcze i wysoke skuteczność

Wśród dostępnych metod, ClO2 wyróżnia się szerokim spektrum biobójczym i wysoką skutecznością nawet w obecności biofilmu. Nie wchodzi w reakcję z amoniakiem, nie tworząc toksycznych produktów ubocznych. Dodatkowo zachowuje aktywność w szerokim zakresie pH. Dzięki tym cechom sprawdza się bardzo dobrze w złożonych instalacjach, gdzie inne środki mogą tracić swoją efektywność.

Technologie UV

Technologie UV choć niezwykle efektywne w eliminacji mikroorganizmów, cechują się działaniem punktowym. Nie zapewniają działania rezydualnego, co jest istotne szczególnie w rozległych i złożonych instalacjach wodnych. Zastosowanie tej metody dezynfekcji w walce z bakterią Legionella nie jest więc wystarczająco efektywne, ponieważ może dojść do wtórnego skażenie instalacji.

Na przestrzeni ostatnich lat obserwuje się rosnące zainteresowanie automatycznym dozowaniem środków biobójczych. Dzięki takiemu podejściu możliwe jest dostosowywanie procesów dezynfekcji do aktualnych warunków pracy systemu, zwiększając bezpieczeństwo sanitarne oraz optymalizując zużycie środków chemicznych.

Regularna konserwacja instalacji

Oprócz dezynfekcji ważna jest regularna konserwacja instalacji, szczególnie klimatyzacji. Należy okresowo czyścić tace ociekowe, zbiorniki, dysze i kanały, usuwać osady i biofilm oraz dezynfekować powierzchnie, by ograniczyć rozwój mikroorganizmów.

Systemy filtracji

W przypadku wież chłodniczych, prewencja mikrobiologiczna wymaga podejścia kompleksowego. Oprócz dezynfekcji, ważną rolę odgrywają systemy filtracji, które usuwają zawiesiny i cząstki organiczne. Usunięcie tego typu zanieczyszczeń umożliwia znaczną redukcję powstawanie biofilmu. Równie ważne jest usuwanie osadów, najlepiej w ramach zaplanowanego harmonogramu przeglądów technicznych.

Uzupełnieniem skutecznej strategii są systemy, które umożliwiają automatyczne oraz kontrolowane wymieniane części wody z obiegu na świeżą i czystą wodę. Działanie to zmniejsza stężenie soli mineralnych i innych zanieczyszczeń, zapobiegając ich krystalizacji oraz tworzeniu złogów na elementach konstrukcyjnych wież chłodniczych.

Zarówno w wieżach chłodniczych, jak i w układach CWU oraz centralach klimatyzacyjnych, skuteczność dezynfekcji zależy nie tylko od doboru technologii, ale także od konsekwentnego wdrażania działań prewencyjnych i świadomości personelu technicznego. Takie podejście gwarantuje realną ochronę przed zagrożeniami mikrobiologicznymi.

Kontrola jakości wody

Skuteczne zapobieganie rozwojowi bakterii w systemach HVAC i CWU wymaga regularnej kontroli parametrów wody (temperatura, pH, stężenie środka biobójczego) oraz badań na obecność Legionella. Wyniki analiz pozwalają szybko reagować i zmniejszać ryzyko przekroczenia dopuszczalnych norm.

Zastosowanie automatycznego systemu dozowania

Na rynku dostępne są zaawansowane systemy dozujące, które zapewniają ciągłość ochrony instalacji wodnych. Przykładem jest generator OXCL, umożliwiający produkcję dwutlenku chloru na miejscu zastosowania. Technologia ta usuwa konieczność magazynowania i transportu niebezpiecznych chemikaliów, jednocześnie zapewniając automatyczne dozowanie dwutlenku chloru z precyzyjnym dostosowaniem do bieżącego zużycia wody.

System OXCL został zaprojektowany z myślą o integracji z różnorodnymi układami hydraulicznym oraz przemysłowymi instalacjami chłodniczymi. Zastosowanie dwutlenku chloru umożliwia znaczną redukcję biofilmu, poprawy jakości wody pod kątem mikrobiologicznym oraz spełnienia najbardziej rygorystycznych norm sanitarnych, obowiązujących w sektorze ochrony zdrowia, hotelarstwa, obiektach publicznych czy zakładach przemysłowych.

Pięć filarów strategii prewencyjnej przeciwko Legionella w instalacjach HVAC

Skuteczna ochrona przed zagrożeniem bakterią Legionella w instalacjach HVAC i CWU) wymaga kompleksowego, zintegrowanego podejścia. To wieloaspektowe działanie opiera się na pięciu głównych filarach, które minimalizują ryzyko skażenia wody, zapewniając bezpieczeństwo zdrowia publicznego.

1. Przemyślany projekt instalacji: Unikanie “martwych stref” (niskiego przepływu) i zapewnienie optymalnej cyrkulacji wody w systemie.

2. Ciągła dezynfekcja wody: Stosowanie stabilnych i skutecznych środków biobójczych, takich jak dwutlenek chloru.

3. Monitorowanie jakości wody: Ciągła kontrola parametrów fizykochemicznych i szybka reakcja na ich zmiany.

4. Regularne badania mikrobiologiczne: Przeprowadzanie badań zgodnie z normami PN i UE, obejmujących badania na obecność bakterii Legionella.

5. Szkolenie personelu technicznego i dokumentacja: Edukacja pracowników odpowiedzialnych za eksploatację systemów oraz rzetelne prowadzenie dokumentacji wszystkich procesów higienicznych.

Aspekty prawne i konsekwencje zaniedbań

Zgodnie z obowiązującymi przepisami sanitarnymi dbałość o jakość wody to nie tylko formalność, lecz stanowi strategię w minimalizowaniu odpowiedzialności cywilnej i karnej zarządców obiektów. W Polsce i Unii Europejskiej obowiązują regulacje dotyczące jakości wody w zakresie zagrożenia Legionellą. Dyrektywa UE 2020/2184 oraz polskie Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r. określają standardy jakości wody przeznaczonej do spożycia. Szczególnie istotne jest to dla obiektów użyteczności publicznej, takich jak szpitale, placówki edukacyjne, hotele i biurowce, które są zobowiązane do kontroli i zarządzania ryzykiem zakażenia bakterią Legionella.

Brak działań prewencyjnych grozi poważnymi konsekwencjami prawnymi. Wykrycie Legionella ponad normę może skutkować zamknięciem obiektu, grzywną, a w skrajnych przypadkach odpowiedzialnością karną, zwłaszcza jeśli doszło do zachorowania lub zgonu.

Dezynfekcja wody i bezpieczeństwo mikrobiologiczne w systemach HVAC i CWUe

Efektywna dezynfekcja wody w instalacjach HVAC i CWU jest niezbędnym wymogiem, wynikającym z obowiązujących norm prawnych, odpowiedzialności zarządców oraz realnego ryzyka sanitarnego. Zapewnienie wysokiej jakości wody stanowi konieczność dla ochrony zdrowia publicznego i minimalizacji ryzyka epidemicznego.