Substancje PFAS, określane mianem „wiecznych chemikaliów”, są powszechnie wykorzystywane w przemyśle. Choć często są niezastąpione w produkcji, ich utylizacja jest niezwykle trudna, a same związki szkodliwe dla zdrowia ludzi.

W odpowiedzi na te zagrożenia Unia Europejska zaostrza regulacje dotyczące obecności PFAS w produktach oraz wzmacnia kontrolę ich stężenia w wodzie pitnej. Część przepisów już obowiązuje (zwłaszcza w obszarze pian gaśniczych) a kolejne, jeszcze bardziej restrykcyjne, są w przygotowaniu.

Niniejszy przegląd prezentuje praktyczne informacje dla firm, samorządów i przedsiębiorstw wodociągowych.

PFAS w pigułce: Zastosowanie poli- i perfluorowanych związków i powody ich ścisłej regulacji

Substancje per- i polifluoroalkilowe (PFAS) to obszerna grupa tysięcy związków chemicznych. Nadają one powierzchniom trwałość, właściwości nieprzywierające, wysoką odporność i stabilność. Jednak właśnie ta ekstremalna odporność stanowi główne źródło problemu. Związki PFAS praktycznie nie ulegają degradacji, są cząsteczkami opornymi na rozkład przez co rozprzestrzeniają się w środowisku, zwłaszcza w wodzie. W efekcie wywierają niekorzystny wpływ na zdrowie człowieka oraz stan ekosystemów. Choć ich właściwości użytkowe są cenione w wielu gałęziach przemysłu, stanowią poważne zagrożenie dla zasobów wodnych.

Co się zmieniło: Aktualizacja ECHA

W sierpniu 2025 r. opublikowano zaktualizowaną propozycję ograniczenia “wiecznych chemikaliów” (PFAS) w ramach REACH. Propozycja ta opiera się na tysiącach komentarzy społeczności ekspertów, rozszerza rozporządzenie na inne sektory i wprowadza pojęcie „zastosowania kontrolowanego”. Pojęcie to dotyczy ściśle kontrolowanego, udokumentowanego i monitorowanego zastosowania, dla którego nie istnieje jeszcze odpowiednia alternatywa. Wniosek jest obecnie rozpatrywany przez RAC i SEAC, a jego ostateczna forma może się jeszcze nieznacznie zmienić.

Piany gaśnicze: Regulacje UE dotyczące PFAS

W przypadku pian gaśniczych rozporządzenie już obowiązuje. Ograniczenia dotyczące PFAS w tych produktach zostały zatwierdzone z jasno określonymi okresami przejściowymi. Na przykład skład przenośnych gaśnic pianowych musi zostać dostosowany do nowych przepisów w szybkim czasie, podczas gdy piany stosowane do celów szkoleniowych otrzymały nieco dłuższy termin wdrożenia.
Najdłuższy czas dostosowawczy (zapewnienie zgodności) przewidziano dla pian wykorzystywanych w zastosowaniach wysokiego ryzyka. Warto podkreślić, że część przepisów jest już w pełni egzekwowana, mimo że czas na dostosowanie jeszcze nie minął.

PFAS w wodzie pitnej: Nowe limity od 12 stycznia 2026 r.

Dyrektywa 2020/2184 w sprawie jakości wody pitnej wprowadza między innymi dwa ważne wskaźniki: „Suma 20 PFAS” oraz „PFAS ogółem”.
• Państwa członkowskie muszą wdrożyć kontrole tych parametrów oraz zapewnić dostosowanie jakości wody do nowych limitów najpóźniej do 12 stycznia 2026 r.
• Przepisy zawierają również wytyczne techniczne, które pomogą zarówno operatorom wodnym, jak i laboratoriom w dostosowaniu procedur pomiarowych i raportowania wyników badań.

Więcej na temat tych wiecznych chemikaliów przeczytasz w artykule „Substancje per- i polifluorowane (PFAS): wieczne chemikalia i ich wpływ na środowisko i zdrowie”.

Co to oznacza dla firm, gmin i przedsiębiorstw wodociągowych?

• Dokonaj inwentaryzacji PFAS: Zidentyfikuj miejsca, w których substancje PFAS mogą znajdować się w Twojej firmie (np. materiały, powłoki, uszczelki, piany gaśnicze) i uzyskaj jasny obraz potencjalnych źródeł.

• Minimalizacja wycieków: Skontroluj całą infrastrukturę (odpływy, wloty, studzienki, separatory, zbiorniki awaryjne) oraz wdróż i zweryfikuj metody monitorowania dopływów i odpływów, aby zapobiec zanieczyszczeniu.

• Wprowadzanie zamienników i kontrolowane zastosowanie: Porównaj alternatywy dla kontroli PFAS pod względem wydajności, bezpieczeństwa i kosztów.

• PFAS monitoring: Sprawdź, czy pobliskie laboratoria oferują zakres pomiarowy badań PFAS mieszący się w wymaganej granicy oznaczalności (LOQ) oraz czy badania mogą być wykonywane zgodnie z zalecaną częstotliwością pobierania próbek. Nawiąż współpracę oraz ustal wewnętrzny harmonogram poboru próbek.

• Łańcuch dostaw: Wymagaj od dostawców jasnych deklaracji dotyczących zawartości PFAS w produktach.

• Uzdatnianie wody: Należy rozważyć zastosowanie metod usuwania PFAS z wody, takich jak filtracja z wykorzystaniem węgla aktywnego, wymiana jonowa lub procesy membranowe (RO/NF). Zaleca się szczegółową analizę wszystkich technologii uzdatniania w celu porównania ich wydajności i kosztów.

Aktualny stan i oczekiwane etapy ograniczania PFAS do 2026 r.

• Styczeń 2023 r.: Publikacja pierwotnej propozycji „uPFAS”.
• Sierpień 2025 r.: Aktualizacja wniosku (rozszerzenie na więcej sektorów, wprowadzenie zastosowania kontrolowanego); przegląd przez RAC/SEAC.
• Październik 2025 r.: Wejście w życie ograniczeń dotyczących PFAS w pianach gaśniczych wraz z okresami przejściowymi.
• Do 12 stycznia 2026 r.: Przyjęcie i wdrożenie kontroli parametrów PFAS oraz ograniczenia ich zawartości w wodzie pitnej dla państw członkowskich UE.

Plan 90-dniowy: Szybkie kroki w kierunku zgodności z regulacjami PFAS w wodzie pitnej

• 0-30 dni: Dokonanie szczegółowej inwentaryzacji substancji PFAS i kontroli zapasów pian gaśniczych. Kontakt z laboratoriami pomiarowymi w celu weryfikacji ich możliwości technicznych.
• 30-60 dni: Przeprowadzenie analizy technologii uzdatniania wody oraz audyt instalacji wodnej i kanalizacyjnej. Zaproponowanie planu „zastosowania kontrolowanego” produktów, jeśli nie jest dostępny zamiennik o odpowiedniej zawartości PFAS.
• 60-90 dni: Aktualizacja umów, wdrożenie wewnętrznego systemu raportowania i monitorowania PFAS oraz stopniowe planowanie inwestycji w celu spełnienia wymogów do 2026 r.

Podsumowanie

Nadchodzące regulacje dotyczące PFAS stanowią jedno z największych wyzwań środowiskowych i prawnych dla przemysłu i sektora wodno-ściekowego w najbliższych latach. Zmiany te są nieuniknione, a czas na przygotowanie, choć wydaje się długi, wymaga natychmiastowego planowania i inwestycji. Firmy, gminy i przedsiębiorstwa wodociągowe, które podejdą do tego proaktywnie – rozpoczynając inwentaryzację, audyty i poszukiwanie alternatyw już dziś – zapewnią sobie nie tylko zgodność z przepisami, ale przede wszystkim ochronę zdrowia publicznego i środowiska.

Nie traktujmy tego jako obowiązku, lecz jako inwestycję w zrównoważoną przyszłość operacyjną i ekologiczną.