W ostatnich latach w mediach najczęściej poruszany jest temat bakterii Legionella jako przykładu patogenów występujących w wodzie pitnej. Mogłoby się wydawać, że czasy wielkich epidemii tyfusu czy cholery w Europie to już zamknięta przeszłość. Niestety, w wodach – zarówno tych powierzchniowych, jak i instalacjach wodociągowych – wciąż czyhają inne, niebezpieczne bakterie. Co więcej, niektóre z nich są odporne na standardowe metody dezynfekcji, a ich eliminacja wymaga zastosowania szaawansowanych technologii uzdatniania wody. Warto przyjrzeć się bliżej najbardziej niebezpiecznym drobnoustrojom obecnym w wodzie, które mogą stanowić realne zagrożenie dla zdrowia ludzi.

1. Bakterie z rodzaju Legionella

Bakterie z rodzaju Legionella są jednymi z najlepiej poznanych patogenów występujących w wodzie. Są to bakterie Gram-ujemne, które występują naturalnie w wodzie, a ich namnażaniu sprzyja ciepła, stojąca woda. Choroba, którą wywołują, ma dwie formy: łagodniejszą – tzw. gorączkę Pontiac – przypominającą grypę, oraz poważniejszą chorobę legionistów. Ta druga forma może prowadzić do ciężkiego zapalenia płuc, a nawet do śmierci. Ważne jest, by podkreślić, że Legionella nie szkodzi człowiekowi po spożyciu skażonej wody. Problem pojawia się, gdy bakteria dostanie się do płuc. Ryzyko zakażenia pojawia się na przykład podczas kąpieli pod prysznicem, inhalacji, czy korzystania z urządzeń wytwarzających aerozol wodny. Dlatego kluczowe znaczenie ma regularny monitoring instalacji wodnych dla zapobiegania zakażeniom bakteryjnym Legionellą.

2. Bakterie rodu Clostridium

Również bakterie wywołujące botulizm mogą występować w wodzie, zwłaszcza w środowisku beztlenowym, np. w osadach dennych. Ich łacińska nazwa to Clostridium botulinum, a produkowana przez nie trucizna, botulina, jest jedną z najsilniejszych znanych toksyn. Botulina atakuje układ nerwowy, blokując przewodnictwo nerwowo-mięśniowe, co prowadzi do paraliżu. Śmierć następuje zazwyczaj w wyniku paraliżu mięśni oddechowych i niedotlenienia organizmu. Przypadki zatrucia zanieczyszczoną wodą są rzadkie, ale możliwe, zwłaszcza przy spożyciu wody z dna zbiorników lub zanieczyszczonych źródeł.

3. Patogenne szczepy bakterii Escherichia coli

Bakterie Escherichia coli są integralną częścią mikroflory jelitowej ludzi i zwierząt, gdzie pełnią pożyteczne funkcje, np. wspomagając syntezę witaminy K. Jednak niektóre szczepy E. coli mają charakter patogenny, które mogą stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia. W zależności od typu, mogą wywoływać objawy od łagodnych do bardzo poważnych po bardzo poważne stany, takie jak ciężkie biegunki krwotoczne, infekcje dróg moczowych, a nawet zagrażającą życiu niewydolność nerek.

Escherichia coli to jedne z najlepiej poznanych bakterii i dlatego są szeroko wykorzystywane w modelowych badaniach genetycznych i klinicznych. Są również używane jako wskaźnik zanieczyszczenia fekalnego – jeśli te bakterie występują w wodzie pitnej, oznacza to, że została ona niedawno zanieczyszczona. Escherichia coli należy do bakterii pochodzenia jelitowego i poza organizmem ludzkim lub zwierzęcym jej żywotność jest krótka.

Limit zawartości bakterii Escherichia coli w wodzie pitnej jest ściśle określony przepisami prawnymi, w Polsce zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia dopuszczalna zawartość wynosi 0 jtk w 100 ml. Przekroczenie tego limitu jest sygnałem alarmowym i wymaga natychmiastowej interwencji, aby zapewnić bezpieczeństwo wody.

4. Vibrio Cholerae

Łacińska nazwa tej bakterii, Vibrio Cholerae, wskazuje, jaką chorobę powoduje. Cholera w przeszłości częsta zmora europejskich metropolii, zwłaszcza w XIX wieku. Objawia się ciężkimi, wodnistymi, a nawet krwawymi biegunkami, które prowadzą do gwałtownego odwodnienia organizmu, wyczerpania organizmu i śmierci. Woda zanieczyszczona fekaliami osób chorych jest główną drogą przenoszenia cholery. Z walką z cholerą wiąże się również jedno z pierwszych zastosowań chloru do dezynfekcji wody, co miało miejsce podczas epidemii cholery w Londynie w 1854 roku. Zastosowanie dezynfekcji było przełomem w epidemiologii i higienie publicznej.

5. Salmonella Entericia Typhi

Wbrew nazwie bakterii, Salmonella typhi nie powoduje typowej salmonellozy (zatrucia pokarmowego), ale dur brzuszny. Jest to poważna choroba ogólnoustrojowa, której objawami są wysoka gorączka, bóle brzucha i, choć rzadziej niż w cholerze, biegunki. Podobnie jak w przypadku cholery, główną drogą przeniesienia jest skażona woda lub żywność zanieczyszczona bakteriami wydalanymi przez nosicieli lub chorych.

6. Aspergillus fumigatus

Aspergiloza, wywoływana przez grzyba Aspergillus fumigatus, jest infekcją grzybiczą często myloną z zakażeniami bakteryjnymi. Grzyby te są powszechne w środowisku, w tym w systemach wodnych, gdzie mogą tworzyć kolonie. Szczególne zagrożenie stanowi dla osób z osłabioną odpornością, np. pacjentom onkologicznym, po przeszczepach organów czy z chorobami autoimmunologicznymi. Objawia się dreszczami, zaburzeniami oddychania i odkrztuszaniem krwi.

7. Bakterie z rodzaju Staphylococcus

Ten rodzaj bakterii obejmuje dużą liczbę gatunków, z których najbardziej znany i najgroźniejszy jest prawdopodobnie gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus). Mimo że nie jest typowo przenoszony przez wodę pitną, może kolonizować środowiska wodne, zwłaszcza w basenach czy jacuzzi, powodując infekcje skóry i błon śluzowych. Zakażenia wywoływane przez gronkowce obejmują szerokie spektrum – od lokalnych infekcji skóry, przez poważne choroby, takie jak posocznica (sepsa), zapalenie opon mózgowych, po zespół wstrząsu toksycznego. Szczególne zagrożenie stanowią szczepy oporne na antybiotyki, co znacząco utrudnia leczenie. Gronkowce dobrze rozwijają się na przykład w placówkach służby zdrowia, gdzie są źródłem zakażeń szpitalnych.

8. Streptoccocus

Bakterie z tego rodzaju, czyli paciorkowce, są przyczyną wielu chorób, w tym również niebezpiecznego zespołu wstrząsu toksycznego. Zespół ten objawia się początkowo gorączką, wysypką przypominającą łuszczącą się opaloną skórę, bólem mięśni i stawów. W zaawansowanej fazie może dojść do obrzęku kończyn i martwicy tkanek, co może prowadzić nawet do amputacji. Paciorkowce są odpowiedzialne również za zapalenia płuc, zapalenia opon mózgowych czy ropnie. W niektórych przypadkach paciorkowce mogą bytować w środowisku wodnym, jednak nie jest to ich główna droga przenoszenia na człowieka.

9. Mycobacterium tubercolosis

Ta bakteria, po raz pierwszy zaobserwowana przez Roberta Kocha, jest przyczyną gruźlicy. Powszechnie jest utrwalona jako choroba, która atakuje płuca i objawia się przewlekłym kaszlem, często połączonym z odkrztuszaniem krwi. Gruźlica może również dotyczyć innych narządów, takie jak skórę, kości, nerki czy układ nerwowy. Choroba najczęściej przenosi się drogą kropelkową (przez kaszel, kichanie), jednak w przeszłości, szczególnie u małych dzieci, jedną z częstych form zakażenia było picie skażonego mleka krowiego.

Zakażeniu mogą ulec również zwierzęta. W przypadku bydła mówimy o tzw. gruźlicy bydlęcej. CPomimo postępu medycyny gruźlica nadal występuje w krajach rozwiniętych, przykładem może być Wielka Brytania, gdzie w ostatnich latach dochodziło do rozprzestrzeniania się tej choroby wśród bydła. To jednak nie jedyny problem związany z gruźlicą. Gruźlica często pozostaje w fazie utajonej, a do wybuchu aktywnej choroby dochodzi u jednego na dziesięciu zakażonych pacjentów. Czynnikiem ryzyka może być zwłaszcza osłabienie odporności. Drugim poważnym problemem jest rosnąca oporność bakterii na antybiotyki.

10. Treponema pallidum

Na koniec przyjrzyjmy się bakteriom, które są przyczyną jednej z najbardziej obawianych infekcyjnych chorób w historii – kiły. Treponema pallidum, znana również jako krętek blady, jest bakterią spiralną, która w XV wieku wywołała w Europie przerażenie. Oprócz znanych roślin uprawnych i zwierząt, Krzysztof Kolumb przywiózł także, ale także nową, tajemniczą i przerażającą chorobę. Wówczas nie znano jej bakteryjnego pochodzenia, ale szybko zrozumieli, że kiła przenosi się głównie drogą płciową. Choroba ma wiele faz, od wczesnych objawów skórnych po późne powikłania neurologiczne i kardiologiczne. W trzeciej fazie kiła może prowadzić do poważnych uszkodzeń organów wewnętrznych, a nawet do obłędu i śmierci, której współczesna medycyna, mimo postępów, nie zawsze jest w stanie zapobiec, szczególnie w zaawansowanych stadiach.

Podsumowanie

Niektóre z omawianych mikroorganizmów, choć mogą występować w wodzie, na szczęście nie dla wszystkich woda stanowi główną drogę zakażenia. Dotyczy to na przykład krętka bladego, wywołującego kiłę, czy niektórych szczepów gronkowca. Z kolei dla innych, takich jak bakterie z rodzaju Legionella, czynnik sprawczy cholery (Vibrio cholerae), czy patogenne szczepy Escherichia coli, woda jest podstawowym wehikułem przenoszenia.

Choć dzięki nowoczesnym systemom wodno-kanalizacyjnym i skutecznej dezynfekcji epidemie tyfusu i cholery należą do przeszłości, nie możemy zapominać, że woda wciąż może być skażona i stanowić źródło zakażeń bakteryjnych. Regularne badania jakości wody i rygorystyczne przestrzeganie zasad higieny są niezbędnie ważne dla zapewnienia naszego bezpieczeństwa wodnego.