Ocena stanu sanitarnego w Polsce w 2024 roku
Analiza sprawozdań wojewódzkich stacji sanitarno-epidemiologicznych (WSSE) za rok 2024 rzuca światło na stan sanitarny Polski, ze szczególnym uwzględnieniem problemu skażenia instalacji ciepłej wody użytkowej (CWU) bakterią Legionella oraz występowania związanych z nią chorób – legionellozy i gorączki Pontiac. Dane z poszczególnych regionów wskazują na utrzymujące się, a w wielu przypadkach narastające, zagrożenie obecnością tych patogenów w systemach wodnych budynków użyteczności publicznej, placówek medycznych oraz obiektów zamieszkania zbiorowego. Warto podkreślić, że nie wszystkie województwa udostępniły publicznie szczegółowe sprawozdania, co nie świadczy o braku problemu na ich terenie, lecz raczej sugeruje możliwe niedoszacowanie skali zjawiska w kraju.
Skażenia instalacji ciepłej wody w placówkach leczniczych
Szpitale i inne stacjonarne podmioty lecznicze takie jak zakłady opiekuńczo-lecznicze, hospicja czy placówki rehabilitacyjne – należą do obiektów wymagających szczególnie rygorystycznej kontroli pod kątem skażenia instalacji wodnych bakterią Legionella. Wynika to z faktu, że przebywają w nich osoby z obniżoną odpornością, szczególnie narażone na zakażenie. Z tego względu nadzór sanitarny w tego typu placówkach jest najbardziej wymagający.
W województwie świętokrzyskim przebadano instalacje wodne w 58 podmiotach leczniczych. Obecność Legionella stwierdzono w 7 spośród 34 szpitali (20,1%) oraz w 3 z 24 innych stacjonarnych placówek medycznych (12,5%).
W województwie łódzkim skażenie potwierdzono w 28 z 70 przebadanych szpitali, co stanowi aż 40%. Podobny odsetek wystąpił w województwie opolskim – spośród 31 badanych szpitali bakterię wykryto w 10. W tym samym regionie skontrolowano również 13 zakładów opiekuńczo-leczniczych i hospicjów, nie stwierdzając w nich jednak kolonizacji bakterii Legionella.
Inspekcja sanitarna województwa mazowieckiego odnotowała skażenie instalacji wodnych w 54 placówkach, jednak brak informacji o łącznej liczbie przebadanych obiektów uniemożliwia precyzyjną ocenę skali zagrożenia. Z kolei w województwie zachodniopomorskim kontrola jakości wody w 47 placówkach zakończyła się wydaniem 22 decyzji administracyjnych w związku z różnym stopniem skażenia. W zależności od poziomu zanieczyszczenia oraz rodzaju decyzji, podmioty były zobowiązane m.in. do unieruchomienia natrysków, ustalenia przyczyn skażenia, kontroli temperatury wody oraz podjęcia działań zmierzających do redukcji liczby bakterii. Podobne działania podejmowano w placówkach innych województw.
Skażenia instalacji w domach pomocy społecznej i innych placówkach opieki
Również Domy Pomocy Społecznej (DPS) oraz inne placówki zapewniające całodobową opiekę należą do obiektów o podwyższonym ryzyku skażenia instalacji wodnych bakterią Legionella, ze względu na wiek i stan zdrowia ich mieszkańców. Niestety, dane dotyczące występowania zakażeń w tych instytucjach są często niedokładne lub obejmują również inne typy placówek, co utrudnia precyzyjną analizę.
W województwie świętokrzyskim skontrolowano 30 obiektów, w pomorskim 91, a w łódzkim 55. Jednak ze względu na klasyfikację Domów Pomocy Społecznej łącznie z innymi obiektami zbiorowego zamieszkania, sprawozdania nie zawierają dokładnych informacji o liczbie przypadków skażenia w samych DPS-ach.
W województwie warmińsko-mazurskim przekroczone dopuszczalne poziomy bakterii Legionella stwierdzono w 15 placówkach zapewniających całodobową opiekę. Z kolei Inspekcja Sanitarna województwa opolskiego odnotowała skażenie w 6 spośród 34 skontrolowanych Domów Pomocy Społecznej.
Skażenia instalacji w obiektach zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej
Obiekty zamieszkania zbiorowego oraz budynki użyteczności publicznej stanowią zróżnicowaną kategorię, obejmującą m.in. hotele, pensjonaty, internaty, akademiki oraz inne obiekty noclegowe. W niektórych województwach do tej grupy zaliczono również Domy Pomocy Społecznej, co utrudnia jednoznaczną interpretację danych. W województwie świętokrzyskim skontrolowano 81 obiektów tej kategorii, w tym 38 hoteli i innych obiektów noclegowych, 13 placówek dla dzieci i młodzieży oraz 30 DPS-ów. Skażenie instalacji wodnych bakterią Legionella stwierdzono w 10 z nich.
W województwie opolskim spośród 14 skontrolowanych obiektów hotelarskich nie odnotowano przypadków skażenia, jednak w 4 z 10 placówek opiekuńczo-wychowawczych wykryto obecność bakterii w instalacjach ciepłej wody użytkowej. Województwo mazowieckie przeprowadziło kontrole w 371 budynkach użyteczności publicznej (poza placówkami leczniczymi). Skażenie instalacji wodnych potwierdzono w 60 przypadkach.
Skażenia instalacji na pływalniach i w obiektach basenowych
Obiekty basenowe, w szczególności natryski i jacuzzi, stanowią środowisko sprzyjające namnażaniu bakterii Legionella ze względu na obecność ciepłej wody oraz możliwość tworzenia się aerozolu wodnego. Z tego powodu instalacje wodne w pływalniach są objęte szczególnym nadzorem sanitarnym. W województwie podlaskim badania wody z natrysków wykazały przekroczenia w 6 obiektach.
W województwie pomorskim poddano badaniom ciepłą wodę w natryskach na 165 pływalniach. Skażenie bakterią Legionella stwierdzono łącznie w 33 obiektach, co stanowi 20% wszystkich przebadanych. Wśród nich: bardzo wysokie stężenie odnotowano w 4 obiektach, wysokie w 11, a średnie w 18.
Inspekcja Sanitarna województwa opolskiego pobrała 171 próbek z 48 obiektów basenowych, z czego w 4 przypadkach badania laboratoryjne potwierdziły obecność bakterii. Z kolei w województwie podkarpackim odnotowano wysoki odsetek skażenia wśród obiektów rekreacyjnych – na 96 funkcjonujących obiektów basenowych aż 29 przypadków przekraczało obowiązujące normy.
Przedmiot analizy: instalacja wody na pływalniach
Skala skażenia instalacji wodnych – dane dla województw
Zbiorcze dane z badań jakości ciepłej wody użytkowej w różnych typach obiektów w 2024 roku wskazują na znaczące zróżnicowanie skali skażeń pomiędzy poszczególnymi regionami. Różnice te są często wynikiem intensywności prowadzonego nadzoru oraz liczby pobranych próbek. Potwierdza to przypuszczenie, że rzeczywista skala kolonizacji instalacji wodnych przez bakterie Legionella jest prawdopodobnie znacznie większa niż wynika to z oficjalnych statystyk – szczególnie w województwach, gdzie kontrole prowadzone są rzadziej, a działania prewencyjne nie są systematycznie wdrażane.
Państwowa Inspekcja Sanitarna województwa podlaskiego pobrała 946 próbek ciepłej wody użytkowej z 215 obiektów w celu wykonania badania obecności bakterii Legionella. Spośród nich 112 próbek – pochodzących z 44 obiektów – nie spełniało wymagań określonych w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi.
W województwie pomorskim na 3444 próbek pobranych z 813 placówek różnego typu, w 458 badaniach stwierdzono przekroczenie dopuszczalnego limitu bakterii Legionella, co skutkowało wydaniem decyzji administracyjnych nakazujących poprawę jakości wody w 104 obiektach.
W województwie świętokrzyskim w ramach kontroli 153 obiektów stwierdzono zły stan instalacji w 20 przypadkach, co stanowiło około 13% ogółu. W województwie łódzkim, spośród 410 obiektów objętych nadzorem sanitarnym, w 84 wykryto ponadnormatywne stężenia bakterii Legionella, co odpowiada odsetkowi około 20%.
W ramach inspekcji sanitarnej w województwie warmińsko-mazurskim pobrano 538 próbek ciepłej wody z 183 obiektów, z czego 121 próbek (22,5%) zawierało stężenie Legionella przekraczające dopuszczalne wartości. W województwie opolskim z 507 próbek pobranych w 102 obiektach, 48 (pochodzących z 20 placówek) nie spełniało wymagań sanitarnych.
W województwie podkarpackim w ramach nadzoru urzędowego pobrano 486 próbek, z których 133 (27,4%) zostało zakwestionowanych z powodu przekroczenia norm. Dodatkowo, właściciele i zarządcy obiektów w ramach kontroli wewnętrznej pobrali 870 próbek, jednak w sprawozdaniu nie wskazano, w ilu przypadkach stwierdzono skażenie.
W województwie zachodniopomorskim pobrano łącznie 1991 próbek ciepłej wody (1079 w ramach kontroli urzędowej oraz 912 w ramach kontroli wewnętrznej). Badania 361 próbek wykazały ponadnormatywną liczbę bakterii Legionella sp., co stanowi 18,1% wszystkich próbek.
W 110 obiektach objętych planowym nadzorem przez Państwową Inspekcję Sanitarną województwa mazowieckiego stwierdzono skażenie. Ponadto, w ramach dochodzeń epidemicznych związanych z potwierdzonymi przypadkami legionellozy, przeprowadzono kontrolę w 65 obiektach, a w kolejnych 60 – w trybie interwencyjnym. Kontrola tych obiektów potwierdziła skażenie w 170 z nich.
Przypadki zachorowań na legionellozę
Dane epidemiologiczne z 2024 roku, pochodzące z analizowanych województw, wskazują na zróżnicowaną, lecz często wzrostową tendencję w liczbie zachorowań na legionellozę w porównaniu do roku 2023. Województwo pomorskie odnotowało 40 przypadków legionelozy. Był to znaczny wzrost w porównaniu z ubiegłym rokiem, gdzie stwierdzono 16 przypadków.
W województwie świętokrzyskim zgłoszono 7 przypadków, czyli o dwa więcej niż w roku 2023. Spośród zakażonych osób, u 6 rozwinęła się cięższa postać choroby – tzw. choroba legionistów. W województwie łódzkim liczba przypadków utrzymała się na poziomie z roku ubiegłego – odnotowano 14 zachorowań. W siedmiu przypadkach udało się ustalić źródła narażenia środowiskowego – były to m.in. to pobyty w klimatyzowanych hotelach za granicą i w ośrodku wypoczynkowym w Polsce, zabiegi rehabilitacyjne przy użyciu wirówki wodnej oraz korzystanie z natrysków w obiektach użyteczności publicznej oraz z basenu wytwarzającego mgiełkę wodną.
Spadek zachorowań odnotowano w województwie podkarpackim – z 179 przypadków w 2023 roku do 33 w roku 2024. Spadek ten najprawdopodobniej jest efektem działań kontrolnych i naprawczych wdrożonych po dużym ognisku zakażeń w roku poprzednim.
W województwie zachodniopomorskim liczba przypadków choroby legionistów wzrosła dwukrotnie z 13 przypadków w roku 2023 do 26 przypadków w roku 2024. Podobny trend zaobserwowano w województwie mazowieckim, gdzie liczba zachorowań wzrosła z 30 do 72. Większość pacjentów zmagała się z cięższą postacią zakażenia, a jedynie 7 przypadków stanowiła łagodniejsza forma choroby – gorączka Pontiac.
Wymagania dotyczące monitorowania bakterii Legionella w Polsce
Nadzór nad jakością ciepłej wody użytkowej (CWU) pod kątem obecności bakterii Legionella w Polsce jest uregulowany przede wszystkim przez Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Przepisy te nakładają obowiązek monitorowania i utrzymania odpowiednich standardów wody, szczególnie w obiektach, gdzie ryzyko zakażenia jest podwyższone.
Dotyczy to przede wszystkim podmiotów wykonujących działalność leczniczą w zakresie stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych – takich jak szpitale czy zakłady opiekuńczo-lecznicze. Zgodnie z obowiązującym prawem, woda ciepła w tych obiektach powinna być regularnie badana pod kątem obecności bakterii Legionella sp. Kluczowym wymogiem jest utrzymanie liczby bakterii poniżej 100 jednostek tworzących kolonie (jtk) w 1000 ml wody.
Badana pod kątem obecności bakterii Legionella sp.
W przypadku pozostałych obiektów, takich jak budynki użyteczności publicznej, dopuszczalna wartość graniczna wynosi poniżej 1000 jtk w 100 ml wody. Celem regularnych badań jest wczesne wykrycie skażenia i szybkie wdrożenie działań naprawczych przez właścicieli lub zarządców obiektów, którzy są do tego zobligowani w przypadku przekroczenia dopuszczalnych norm.
Wnioski
Analiza dostępnych sprawozdań wojewódzkich stacji sanitarno-epidemiologicznych za 2024 rok jednoznacznie potwierdza, że skażenie instalacji ciepłej wody użytkowej bakteriami Legionella stanowi powszechny i istotny problem sanitarno-epidemiologiczny w Polsce. Problem ten dotyczy szerokiego spektrum obiektów – od placówek medycznych i opiekuńczych, przez obiekty zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej, aż po obiekty rekreacyjne.
Szczególnie niepokojące są wysokie odsetki skażonych instalacji odnotowywane w niektórych regionach i typach obiektów – przykładowo, aż 40% szpitali w województwie łódzkim, czy ponad 20% próbek z przekroczeniami w województwach warmińsko-mazurskim i podkarpackim. Dane te wskazują na skalę zagrożenia, która wymaga konsekwentnego nadzoru i zdecydowanych działań zaradczych.
Ocena stanu sanitarnego w Polsce w 2024 roku
Przyczyny skażenia instalacji wodnej mogą mieć wiele czynników. Najczęściej jest to zły stan techniczny i higieniczny instalacji, obecność osadów i biofilmu, martwe odcinki rur sprzyjające stagnacji wody. Kolejną grupą przyczyn skażeń instalacji wodnej jest jej nieodpowiednia eksploatacja i brak profilaktyki m.in. utrzymywanie zbyt niskiej temperatury wody, nieregularna lub niewystarczająca dezynfekcja systemów. Państwowa Inspekcja Sanitarna podkreśla, że w części obiektów skażenie CWU ma charakter nawracający, mimo podejmowanych działań naprawczych, co wskazuje na konieczność wdrożenia systemowych, długofalowych strategii zarządzania ryzykiem.
Ocena stanu sanitarnego w Polsce w 2024 roku
Poważnym ograniczeniem w ocenie skali problemu pozostaje niekompletność danych – brak publicznie dostępnych sprawozdań ze wszystkich województw oraz zróżnicowany poziom szczegółowości raportów (np. brak informacji o liczbie skontrolowanych obiektów czy typologii placówek) mogą prowadzić do niedoszacowania rzeczywistego zagrożenia.
Państwowa Inspekcja Sanitarna pełni istotną funkcję w monitorowaniu sytuacji, m.in. poprzez pobieranie próbek wody, egzekwowanie działań naprawczych w drodze decyzji administracyjnych, a także prowadzenie działań informacyjnych i edukacyjnych skierowanych do zarządców obiektów. Pomimo tych działań, utrzymujący się wysoki poziom skażeń oraz wzrost liczby zachorowań na legionellozę w wielu regionach świadczą o potrzebie intensyfikacji nadzoru i wdrażania bardziej zdecydowanych działań.
Konieczne jest dalsze podnoszenie świadomości i odpowiedzialności zarządców za stan techniczny i higieniczny instalacji wodnych. W wielu przypadkach niezbędne mogą okazać się także inwestycje w modernizację przestarzałej infrastruktury, aby skutecznie ograniczyć ryzyko zakażeń.
Źródła:
“Ocena stanu sanitarnego województwa” Wojewódzkie Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne: